Φιλοσοφία του Πλάτωνα

Online σεμινάριο με τον Δημήτρη Δακρότση

Σκοπός του σεμιναρίου

” Φιλοσοφία: δικαίωμα και υποχρέωση κάθε σκεπτόμενου”.  
 
Στο ερώτημα ενός δεκάχρονου παιδιού «τι είναι φιλοσοφία;» η απάντηση από συνομήλικό του ήταν ότι «φιλοσοφία είναι ένα πράγμα για το οποίο συζητούνται πολλά, αλλά δεν καταλαβαίνει κανείς τίποτα». Η αυθόρμητη απάντηση είναι ενδεικτική της κρατούσας άποψης που έχουμε και οι ενήλικες για ζητήματα του νου, που όταν έρθει η στιγμή να διερευνήσουμε βαθύτερα, αισθανόμαστε αδύναμοι ή ανεπαρκείς μπροστά στην πολυσυνθετότητα. Ωστόσο είναι αυτό φιλοσοφία; Το διάνθισμα απαντήσεων κοινών ερωτημάτων του νου με περίτεχνες εκφράσεις και διατυπώσεις που κατανοούνται μόνον από εκείνους που είναι εξοικειωμένοι στην υπερανάλυση και την επικοινωνιακή επιδεξιότητα, το φαίνεσθαι των πραγμάτων και όχι την ουσία τους;

Χρειάστηκε λίγο περισσότερο από δέκα ακόμη έτη, προκειμένου το δεκάχρονο παιδί που έδωσε απάντηση στο ερώτημα του τότε συνομηλίκου του, να επανατοποθετηθεί και με σιγουριά πλέον να δηλώσει ότι η φιλοσοφία δεν αφορά στους λίγους, αλλά είναι προνόμιο κάθε σκεπτόμενου, τα δε συμπεράσματά της δεν είναι αναλύσεις γνώσεων ενδεδυμένων με ρητορικούς εντυπωσιασμούς, αλλά τρόποι σκέψης. Ο νέος που όχι μόνο δεν ξέχασε, αλλά επανήλθε στον παιδικό προβληματισμό του, δεν ήταν άλλος από τον σύγχρονο φιλόσοφο Benedetto Croce. Έχοντας ήδη πραγματοποιήσει τα πρώτα βήματα στον κλάδο της αισθητικής φιλοσοφίας, ο Ναπολιτάνος φιλόσοφος έμελλε να ταράξει τα νερά της παγκόσμιας σκέψης επανατοποθετώντας τις αρχές κατανόησης του νου, με γνώμονα το καθαρό νόημά τους. Έχοντας παρατηρήσει τα σφάλματα των φιλοσοφικών συμπερασμάτων, ο Croce θεώρησε ότι η φιλοσοφία δεν είναι δέσμια μίας μόνον οπτικής που τυγχάνει να είναι σύμφωνη προς τις συνιστώσες του ιστορικού και κοινωνικο-πολιτισμικού συστήματος μέσα στο οποίο εκδηλώνεται, αλλά τρόπος ή μάλλον τρόποι, που χαρακτηρίζουν συνολικά την ιστορική στιγμή εκδήλωσής τους. Με άλλα λόγια, ο Croce θεώρησε ότι η φιλοσοφία δεν υπάρχει πριν την ιστορία, τις κοινωνίες, τους πολιτισμούς, αλλά είναι κατεξοχήν γέννημά τους και ως τέτοιο πρέπει να μελετάται.

Σε τούτη την αφετηρία, οι συζητήσεις μας επιχειρούν να θέσουν την φιλοσοφία στην βάση του κοινού προβληματισμού προκειμένου να λειτουργήσουν ως λογικά βοηθήματα αντιμετώπισης ζητημάτων της καθημερινής ζωής. Πρώτος στόχος μας, μέσα από την εποπτεία των φιλοσοφικών συστημάτων είναι η αναγνώριση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε, εκφραζόμαστε και στοχαζόμαστε. Πιστό στην άποψη ότι η φιλοσοφία είναι παράγωγο της εκάστοτε πολιτισμικής συγκυρίας, το πρόγραμμά μας θα οδηγηθεί από το παρελθόν προς το παρόν, εμβάλλοντας και εκβάλλοντας προς και από τα πολιτισμικά περιβάλλοντα που διαμόρφωσαν τις αρχές του νου μας. Δεύτερος στόχος μας είναι να κατανοήσουμε όχι μόνο τα φιλοσοφικά ερωτήματα, αλλά και τους τρόπους εκδήλωσής τους κάθε φορά, έτσι ώστε διδαχτούμε όχι φιλοσοφικές νόρμες, αλλά δημιουργικούς τρόπους οικοδόμησης αρχών του νου, δηλαδή φιλοσοφία στην πρακτική της.

Ο εισηγητής

Δημήτρης Δακρότσης

Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, τ. Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Απόφοιτος Τμήματος Ελληνικού Πολιτισμού, Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και Μεταπτυχιακού Προγράμματος Τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών. Μέχρι σήμερα έχει συμμετάσχει ως ομιλητής στη Διημερίδα Ηθικής Φιλοσοφίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών-Πελοποννήσου-Ελληνική Εταιρείας Ηθικής, 2009), στο 23ο Διεθνές Συνέδριο Φιλοσοφίας, (Πανεπιστήμιο Αθηνών-Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρία, 2013) και στο 1ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο «Εγκέφαλος και νους: δίκτυα του εγκεφάλου-διαδρομές του νου» (Α.Μ.Κ.Ε. Obrela Neuroscience and Mental Health, Αθήνα, 18 & 19 Δεκεμβρίου 2020). Συγγραφέας του: «Benedetto Croce, από την αισθητική εποπτεία στην άμεση έκφραση του  πραγματικού» (Ανάτυπο, Θεσσαλονίκη, 2015) επιστημονικών άρθρων δημοσιευμένων στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, κριτικών και μελετών γύρω από την Ηθική, Αισθητική και Πολιτική Φιλοσοφία. Το 2015 έλαβε πρώτο βραβείο Δοκιμίου στον 33ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών· εκδοτικός καρπός αυτού του πονήματος αποτελεί το έργο: «Η βούληση της γνώσης και της πράξης», εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ, Αθήνα, 2016. Το 2016 έλαβε πρώτο βραβείο Δοκιμίου στον Διαγωνισμό της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος, στα πλαίσια του εορτασμού 2.400 ετών από την γέννηση του Αριστοτέλη, με θέμα: «Η συνεισφορά της αριστοτελικής φιλοσοφίας στην συνέχεια της Ελληνικής Παράδοσης». Τον Σεπτέμβριο του 2019 ολοκλήρωσε την μεταδιδακτορική του έρευνα με τίτλο, «Το ηθικο-αισθητικό ως οργανική και διαλεκτική σχέση: το παράδειγμα του Βυζαντίου», η οποία εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 2020 από τον εκδοτικό οίκο Ελκυστής». 

Το πρόγραμμα με μια ματιά

Πλατωνική πολιτεία: το ουτοπικό παράδειγμα εφαρμογής της φιλοσοφικής ιδέας σε πράξη

Τετάρτη 21 Απριλίου, 18.00 - 20.00 | Διεξαγωγή online μέσω Zoom

Το γεγονός της αποτυχίας του Πλάτωνα είναι ενδεικτικό της διανοητικής υπέρβασης, στην παγίδα της οποίας μπορεί να υποπέσει κάθε σκεπτόμενος, όταν διολισθήσει από το επίπεδο της λογικής, στο επίπεδο της βούλησης και του σκοπού, χωρίς να έχει υποβάλλει την ιδέα του στον κανόνα της σύνθετης ανάλυσης που απαιτεί κάθε παρέμβαση στα ιδεολογικά, πολιτισμικά, ηθικά και κοινωνικά συστήματα, η πολυπλοκότητα των οποίων είναι σύμφυτη με την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού και της ιδιοσυγκρασίας που τον διέπει σε ατομικό και καθολικό επίπεδο. Ο Πλάτων έθεσε λανθασμένα την προσωπική του άποψη περί ιδεών ως κορωνίδα της ανθρώπινης διανόησης λησμονώντας το μείζον ηθικό αίτημα του ανθρώπινου νου, για ελευθερία. Το γεγονός μάλιστα ότι η κοινωνική του θέση του έδινε την δυνατότητα να θεωρήσει τον εαυτό του αυθεντία, προφανώς συνέτεινε στην δημιουργία ενός καταστροφικού αισθήματος αυτοπεποίθησης για τον ίδιο, αλλά και τον περίγυρό του.

Δεδομένου ότι από την κλασική εποχή μέχρι σήμερα η δομή του εγκεφάλου μας έχει μεταβληθεί ελάχιστα έως καθόλου και κοιτώντας τα πράγματα από μακριά, σύμφωνα με μελετητική και όχι κριτική οπτική, αντιλαμβανόμαστε ότι η αποτυχία εφαρμογής της ιδανικής πολιτείας έχει διαχρονική ισχύ. Η ανάλυσή της δε, μας υπενθυμίζει ότι κάθε στρατηγικός σχεδιασμός της βούλησης, οφείλει να συναρτά την λογική με τις αξίες, την διασκεπτική ενέργεια με τις πάγιες πολιτισμικές αρχές που μετατρέπουν τις εμπειρίες σε οράματα, χωρίς να συγχέει τους αξιολογικούς προσδιορισμούς της ηθικής, το δέον ή μη δέον, με τους λογικούς συνειρμούς περιγραφών, το είναι και το δεν είναι. Η ηθική παράγει μοναδικές αξίες σε ένα συστήματα επιβιωμάτων και αναβιώσεων, που δεν είναι δεκτικά. Από την άλλη, η λογική, παράγει έννοιες και περιγράφει νοήματα, το κύρος των οποίων δεν είναι αρκετό να εισδύσει στις νοοτροπίες, τις αρχές και τις αξίες των κοινωνικών ατόμων.

Το δεύτερο συμπέρασμα που εξάγεται από την αποτυχία του πλατωνικού παραδείγματος είναι ότι κάθε στρατηγικός σχεδιασμός, ο οποίος, είτε υπερέχει λογικά σε βάρος της ηθικής και των αξιών είτε υπερεκτιμά την βούληση σε βάρος της λογικής και των εννοιών είναι καταδικασμένος να εκτεθεί και να αποτύχει: η υπερίσχυση της λογικής οδηγεί σε μείζονα τυραννία, η δε υπερίσχυση της άσκοπης βούλησης και των στείρων αξιών, σε αναρχία. Δεν θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρι ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, να περιχαρακώσει τις αρχές της μοναδικότητας των πολιτισμικών συστημάτων ξεκαθαρίζοντας τις προτάσεις του δέοντος από τις προτάσεις του είναι και να θέσει το κριτήριο της μεσότητας, ως άξονα λήψης αποφάσεων σύμφωνα με τον αλάνθαστο κανόνα της εξισορρόπησης δυνάμεων.

Αποδρώντας από το Σπήλαιο του Πλάτωνα: η πλατωνική θέση για την αποκατάσταση της α-λήθειας δια μέσου των ιδεών

Τετάρτη 28 Απριλίου, 18.00 - 20.00 | Διεξαγωγή online μέσω Zoom

Ο Πλάτων έζησε και έδρασε σε μία περίοδο εξύψωσης του ανθρώπινου ιδεώδους, ως συνέπεια μίας στέρεης κοινωνικο-πολιτικής κατάστασης: απαλλαγμένη από εσωτερικά προβλήματα και εξωτερικούς εχθρούς, η Αθήνα του 5ου Αιώνα είχε την δυνατότητα να αναζητήσει σταθερές αξίες. Επρόκειτο για αίτημα καθαρά ηθικό, δεδομένου ότι το συλλογικό φρόνημα των πολιτών υπήρξε συνδεδεμένο με την κατάκτηση ιδανικών ευημερίας και ευδαιμονίας και ως τέτοιο έπρεπε να αναγνωριστεί και επιβραβευθεί. Πρόκειται λοιπόν για κοινωνικό αγαθό, με ηθικές προεκτάσεις, μιας περιόδου καθόλα γνώριμης για τα πολιτεύματα και την ιδεολογία της σύγχρονης Δύσης: η Δημοκρατία, ως αρετή και κατάκτηση, δεν είναι μόνον ιστορικό χαρακτηριστικό αλλά και αρετή, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της ελευθερίας.

Η ιδέα της ελευθερίας του νου, σύμφωνα με το πολιτισμικό σύστημα μέσα στο οποίο γεννήθηκε και ωρίμασε στην θεωρία του Πλάτωνα, συμπίπτει με τα βαθύτερα πολιτισμικά ιδεώδη που ασπαζόμαστε. Για τον λόγο αυτό, το παράδειγμα του σπηλαίου είναι επιδεκτικό σε διαχρονικές αναλύσεις και παραλληλισμούς, δικαιούται δε να αποτελεί πυλώνα διαχρονικής διευθέτησης φιλοσοφικής εμβάθυνσης.

Χορηγοί Επικοινωνίας