Γράφει ο συντάκτης Στέλιος Πανούριος

Ένα μεγάλο δίλημμα της κρίσης είναι το πως θα επιλέξουμε τι θα παίρνουμε λιγότερο ώστε να μάθουμε να αρκούμαστε με λιγότερα σαν άνθρωποι. Ένα συνηθισμένο μοντέλο σκέψης σε αυτή την ερώτηση είναι το μοντέλο της πυραμίδας των αναγκών όπου προσπαθούμε πρώτα να παρέχουμε τα αγαθά πρώτης ανάγκης όπως φαγητό, φάρμακα, πλέον ενέργεια και επικοινωνία κλπ. Η κοινωνία όμως σύμφωνα με αυτό το μοντέλο θεωρεί ότι τα προϊόντα ψυχαγωγίας και πολυτελείας είναι τα πρώτα που πρέπει να μετριαστούν όμως βλέπω ανθρώπους να τα ζητάνε πιο πολύ από ποτέ και αναρωτιέμαι γιατί. Γιατί δεν πάμε όλοι ρεαλιστικά σκεπτόμενοι να εργαστούμε στον πρωτογενή τομέα και να αφήσουμε όλα όσα δεν χρειάζονται για την άμεση επιβίωσή μας? Γιατί κάνουμε ακόμα όνειρα? Μήπως είμαστε πολίτες που ξεχάσανε να βάλουν προτεραιότητες στη ζωή τους? Μήπως είμαστε πολίτες που διδαχθήκαν την τέχνη και δεν μπορούν να δράσουν έξω από αυτή για να προσαρμοστούν σε πιο σκληρά περιβάλλοντα? Εδώ η πιθανή απάντηση που έρχομαι να δώσω για να αφήσω το ερώτημα να αιωρηθεί μέσα στο μυαλό του καθενός, είναι ένα δικό μου κομμάτι του τι σημαίνει τέχνη. Η τέχνη είναι κάτι που μας γεμίζει έμπνευση, μας δίνει δύναμη για να αντέξουμε την καθημερινότητα αλλά και να ονειρευτούμε έναν καλύτερο κόσμο. Μπορώ να πάω στη δουλειά εάν δεν έχω δυνάμεις ψυχολογικά? Μπορώ να αντέξω να δουλεύω αν ξέρω ότι το μόνο που θα καταφέρω είναι να φάω? Μπορώ να κάνω μία δουλειά που δεν έχει δυνατότητα εξέλιξης ή ενδιαφέροντος? Συχνά οι άνθρωποι πιστεύουν ότι μπορούν να αντέξουν χωρίς ψυχολογία αλλά αυτοί είναι και οι πρώτοι που αποκτάνε τα ψυχολογικά προβλήματα. Η τέχνη και η ψυχαγωγία είναι η τροφή του μυαλού. Ίσως πρέπει για να υπάρχει μυαλό, να φάμε πρώτα όμως για να δουλέψουμε με την ελπίδα ότι αυτό που κάνουμε δεν είναι μόνο μια ανταλλαγή χρημάτων για φαγητό αλλά ότι βοηθάμε στην ισότητα του κόσμου, συμμετέχουμε στον κόσμο αγοράζοντας τα προϊόντα που ταιριάζουν στις ιδεολογίες μας, μορφωνόμαστε επαρκώς για να είμαστε πιο παραγωγικοί στην εργασία μας όσο και να νιώθουμε ότι το μυαλό μας μαθαίνει τον κόσμο από μια πτυχή λίγο πιο ψαγμένη από αυτή που άμεσα ξέρουμε και βλέπουμε για να παίρνουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα για το τι σημαίνει κόσμος. Όλα αυτά κοστίζουν. Κοστίζει το να ταΐζουμε τους φτωχούς, κοστίζει το προϊόν από ανακυκλώσιμο χαρτί, κοστίζει η μόρφωση όμως αυτά δίνουν ένα μέλλον που αξίζει να ζούμε, αξίζει να εργαζόμαστε πιο σκληρά, αξίζει να παλεύουμε κάνοντας συχνά κάτι που δεν μας αρέσει με την ελπίδα ότι κάποια μέρα θα κάνουμε αυτό που τελικά όντως μας ευχαριστεί πραγματικά. Ένας κόσμος με μέλλον συμφέρει αλλά για να υπάρξει, πρέπει να παλέψουμε και να τον φτιάξουμε. Τα ιδανικά είναι αυτά που μας κρατάνε ακόμα στο να αντέχουμε στις δυσκολίες μας.

Άρα τι θυσιάζουμε όταν υπάρχει κρίση? Σταματάμε να προσφέρουμε τόσα κίνητρα στον κόσμο για να γίνει παραγωγικός ή του στερούμε το φαγητό? Μπορεί να ανακάμψει ένας κόσμος που φτιάχνετε να έχει λιγότερα όνειρα για το αύριο? Δεν γνωρίζω εάν υπάρχει απάντηση όμως ξέρω ότι δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε όλα, υπάρχουν κάποιοι που προσπαθούν με οργανωμένους τρόπους να προωθήσουν τα συμφέροντά τους και στο ενδιάμεσο κάπου υπάρχει και η βούληση του λαού.

Ένα τελευταίο μοντέλο σκέψης που θέλω να προσφέρω στον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης, είναι: Πως θα αυξήσουμε σαν οικονομία τη δυναμικότητα των επιχειρήσεων ώστε μην έχουμε τόσα πολλά καταστήματα εστίασης όταν ο καθένας θέλει για τον δικό του λόγο να ανοίξει μια επιχείρηση για να βγάζει χρήματα αλλά δεν αναρωτιέται αν η οικονομία την χρειάζεται αλλά αν του στερηθεί η ελευθερία θα φωνάζει ότι δεν υπάρχει ελευθερία και δημοκρατία? Βρισκόμαστε σε ένα δημοκρατικό αδιέξοδο όπου είτε βάζουμε στοπ σε κάποια θέματα είτε χάνουμε τη δυνατότητα όλοι να μπορούμε να επιλέξουμε να τα κάνουμε. Φυσικά δεν θα σχολιάσω για την χώρα μας απαραίτητα και το αν έχει γίνει ορθή χρήση των πρακτικών καθώς είμαι σίγουρος ότι αρκετοί θα αρχίσετε να χάνετε το ενδιαφέρον σας αλλά θα μιλήσω σαν θεωρητικός επιστήμονας ο οποίος και είμαι.
 

Μια οικονομία σε περιόδους κρίσης κλείνει όλες τις επιχειρήσεις που θεωρεί περιττές, συγκεντρώνει τα χρήματα στα χέρια αυτών που γνωρίζουν πως να τα χρησιμοποιήσουν, μειώνει τον ανταγωνισμό που κατεβάζει τις τιμές αλλά αποκτά μια οικονομία που αντέχει. Μπορεί να σας φανεί οξύμωρο αυτό που θα σας πω και σε καμία περίπτωση δεν προσδοκώ να συμβεί αλλά είναι και αλήθεια. Αν ένα άτομο αποκτούσε όλα τα λεφτά και πλούτο της Ελλάδας, θα πιστεύατε ότι θα ήθελε το κακό μας? Είμαστε οι εργαζόμενοί του ως πολίτες και δουλεύουμε καλύτερα ευτυχισμένοι, προσπαθεί να βοηθήσει τους πιο ικανούς να επιδείξουν τις δυνατότητές τους και να μορφώσει την κοινωνία ώστε να είναι πιο άξιοι εργάτες και τελικά να επιδιώξει να αποκτήσει περισσότερο πλούτο. Αν κατάφερε να πάρει τόση δύναμη, πιστεύεται ότι θα την πετάξει και θα καταστρέψει την προσπάθειά του να την αποκτήσει? Δεν λέω ότι είναι θετικό και πρέπει να συμβεί αλλά είναι η φιλοσοφία της μείωσης της ανταγωνιστικότητας όπου η χώρα-ήπειρος μειώνει την ανταγωνιστικότητα εσωτερικά ώστε να προσπαθήσει να την μεγαλώσει εναντίων των άλλων χωρών-ηπείρων τώρα που αναμένετε να υπάρξει κενό δύναμης και αστάθεια αλλά και ευκαιρία διεκδίκησης της ηγεσίας τους κόσμου. Κοινώς μειώνει τον κοινωνικό έλεγχο και ελευθερία στους πολίτες της και δυναμώνει την ανταγωνιστικότητά της.

 Όλα είναι γραμμένα στα βιβλία των απόκρυφων πολιτικών σκέψεων για το πως συμπεριφέρεται ένας κόσμος σε τέτοιες περιπτώσεις. Φυσικά δεν γνωρίζω καθώς δεν τα έχω διαβάσει αλλά μέσα στο χάος αυτού του κόσμου και μέσα από τις γνώσεις που διδασκόμαστε συχνά τείνουμε να μπορούμε να αρχίσουμε να βγάλουμε νόημα μέσα από τα νέα που διαβάζουμε καθημερινά, τη μόρφωσή μας αλλά και την προσωπικότητά μας για το τι προσπαθούμε να δούμε στον κόσμο. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που κάποιος συντηρητικός, βλέπει πχ τα πάντα από μία συγκεκριμένη οπτική όπου προσπαθεί να κάνει αργά και σταθερά βήματα κρατώντας πρώτα τα θεμέλια γερά ή κάποιος συνωμοσιολόγος που ό,τι και αν του πούμε, θα θεωρεί ότι είναι μια φτιαγμένη εικόνα για να μας κοροϊδέψει με έναν έξυπνο τρόπο και να μας ελέγξει.

Η λογική που ακολουθώ για να δω τον κόσμο είναι ότι είμαι κάποιος που δεν γνωρίζει τι πιστεύει και τι είναι το σωστό. Δεν υπάρχει κάποια ιδέα πίσω από τον κόσμο που να την ακολουθάμε και να μας βγάζει πάντα στη σωστή κατανόηση και απάντηση. Ένας κόσμος χρειάζεται συντηρητισμό σε κάποιες περιόδους για να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις αλλά σε κάποιες άλλες προοδευτισμό. Κάποιες φορές οι ιδεολογίες δεν έχουν νόημα γιατί δεν είναι λειτουργικό συνολικά ένα κράτος οπότε πρέπει να εστιάσει στην μέθοδο επιλογής του ώστε να βγάζει άτομα που να πρεσβεύουν ειλικρινά τις ιδεολογίες τους. Έχουμε αποδείξει παραπάνω από μία φορά ότι καμία ιδεολογία δεν μας σώζει εάν δεν θέλουμε να σωθούμε. Είναι αυτό δημοκρατία? Απορώ εάν η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που υπάρχει για να πιστεύουμε ότι αλλάζουμε ιδεολογίες ανάλογα τις ανάγκες μας ή εάν τις επιλέγουμε ή οι περιστάσεις μας αναγκάζουν να καταλήξουμε σε ιδεολογίες που δεν θα αποφεύγαμε όποια ιδεολογία και αν διαλέγαμε. Κάποια χώρα με συντηρητισμό κάνει έναν πόλεμο γιατί ισχυρίζεται ότι της κάνανε επίθεση στην καρδιά της πρωτεύουσας της και της ρίξανε τα μεγαλύτερά της μνημεία και δεν μπορούν να ελεγχθούν αυτοί οι τρομοκράτες από την χώρα τους οπότε πρέπει να το κάνει η χώρα τους. Η ίδια χώρα με διαφορετικό πολίτευμα ξεκινά ξανά πόλεμο για να βοηθήσει την ανεξαρτησία μιας χώρας και να στηρίξει από τους κατακτητές ως φιλειρηνική. Αυτή η χώρα κάνει πολέμους σε κάθε πολίτευμα αλλά για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά. Νιώθετε ότι μπορούσατε να επιλέξετε όντως κάποιον που να σταματήσει τον πόλεμο αν δεν πρεσβεύει την ιδεολογία σας? Δεν θα κατακρίνω αυτή τη χώρα γιατί αν παράγει όπλα και αυτό την κρατάει ζωντανή, δεν έχει άλλη επιλογή και πρέπει κάπως να πείσει τους κατοίκους της να τα χρησιμοποιήσουν ώστε να συνεχίσουν να έχουν λεφτά για να φάνε. Είναι ήδη αρκετά πολύπλοκα όσα λέω για να τα αφομοιώσει ένας μέσος απλός πολίτης και να καταλάβει ότι πρέπει να πάει σε πόλεμο ό,τι και αν πιστεύει αν θέλει να φάει. Οι άνθρωποι θέλουν να νιώθουν ότι είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν οπότε πρέπει να ντύνουμε με διαφορετικές ταμπέλες τις ίδιες πράξεις που με τον έναν ή άλλο τρόπο πρέπει να ακολουθήσουμε ούτως ή άλλος. Όλα αυτά με κάνουν να μην ξέρω όμως ποια είναι η αλήθεια και ούτε η σωστή απάντηση και αλλά και το να πιστεύω σε κάτι συγκεκριμένο έχει προβλήματα από μόνο του. Πρέπει να κάνω μια συλλογή από ιδεολογίες και ανάλογα την περίσταση να χρησιμοποιώ αυτή που αποδίδει καλύτερα αλλά και να δέχομαι ότι για αρκετά πράγματα δεν έχω επιλογή. Η επιλογή που μου δίνεται είναι στο πόσο καλά θα κάνω αυτά που πρέπει να κάνω και όχι στο αν θα γίνει αυτό που θέλω με τον τρόπο που θέλω. Φυσικά θα ήθελα κλείνοντας να σας προτείνω μία δική μου λογική που πολλοί ίσως διαφωνήσετε και κάποιοι απλά μείνετε αδιάφοροι αλλά τι θα γινόταν σε έναν κόσμο που όλοι θα προσπαθούσαμε να συντονίσουμε όσα θέλουμε ώστε να προσπαθούμε όλοι να θέλουμε το ίδιο? Αν αντί να προσπαθώ να κάνω ό,τι μου κατέβει, προσπαθώ να ψάξω τι είναι αυτό που πιστεύω ότι ο κόσμος χρειάζεται περισσότερο και να το προσφέρω? Τότε ίσως να σταματούσε να είναι ανάγκη να πρέπει να έρθουμε ξανά σε αυτή τη θέση που βρισκόμαστε τώρα που πρέπει να κλείσουμε τόσα μαγαζιά γιατί κρατάνε τους ανθρώπους χαρούμενους αλλά δεν προσφέρουν κάτι ουσιαστικό στο σύνολο? Τι θα γινόταν αν όλοι μαζί αποσκοπούσαμε στην κοινή ευτυχία όλων αντί ο καθένας του εαυτού του? Κάποιοι θα απαντήσουν ότι δεν έχουμε εγγύηση ότι θα το κάνουμε οπότε δεν θα το κάνουμε μέχρι να δούμε άλλους να το κάνουν. Κάποιος θα απαντήσει ότι οι άλλοι θέλουν να μας ελέγξουν με τους δικούς τους τρόπους για να κάνουμε τα θελήματά τους με τη θέλησή μας. Κάποιοι θα πούνε ότι ο κόσμος ποτέ δεν νοιάστηκε για αυτούς για να νοιαστούνε και αυτοί τώρα για αυτόν. Κάποιοι θα πούνε ότι προσφέρουν μέσα από τους φόρους που πληρώνουνε ήδη και ότι όταν αγοράζουν κάτι, υποστηρίζουν τον κόσμο. Κάποιοι ίσως ήδη αναρωτηθούν το πως γίνεται σαν άτομο που θεωρεί ότι δεν υπάρχει το σωστό, να προτείνει απόψεις για το τι είναι σωστό? (Η δυνατότητα να πιστεύουμε ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα σας απαντώ ότι υπάρχει για να προσπαθούμε να καταλάβουμε περισσότερα και όχι για να μας απενεργοποιήσει από το να θεωρούμε ότι μπορούμε να κατανοήσουμε). Μπορώ να σας γράφω δικαιολογίες για το γιατί να κοιτάξουμε τον εαυτό σας επί ώρες αλλά αν νιώθουμε ότι ο κόσμος πρέπει να γίνει καλύτερος και ότι δεν πάμε καλά σαν ανθρωπότητα, πρέπει να ξεπεράσουμε κάθε εγωιστικό πρόβλημα και να δώσουμε μια ουσιαστική λύση χωρίς φυγοπονία, εγωκεντρισμό και υπεκφυγές…

Τέλος μπορούμε όλοι να πιστέψουμε ότι γνωρίζουμε το σωστό αλλά στο τέλος αυτός που δεν πιστεύει ότι γνωρίζει την αλήθεια είναι και ο μόνος που μπορεί να την αντικρίσει ειλικρινά στα μάτια κατανοώντας τη φύση των ιδεολογιών και ότι καμία δεν είναι σωστή αλλά όλες κρίνονται από το αποτέλεσμα που είχανε πάνω στον κόσμο φυσικά διερωτώνται ακόμα και το τι σημαίνει η λέξη αποτέλεσμα αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο. Για όσο αναρωτιόμαστε και δεν είμαστε σίγουροι τότε το μυαλό θα συνεχίσει να κλοτσάει για να βρει κατανόηση και να μας κάνει να νιώσουμε σιγουριά ότι καταλάβαμε αλλά πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτή την κατανόηση για να φτιάξουμε κάτι ρεαλιστικά αλλά να μην βολευόμαστε με αυτή και σταματήσουμε να αναρωτιόμαστε ποια είναι η αλήθεια αλλά φυσικά το τέλος αυτής της ιδέας είναι προφανώς το να μην πιστεύουμε ούτε ότι είμαστε στο σωστό για όσο κάνουμε την ερώτηση στον εαυτό μας για το αν είμαστε σωστοί. Προσπαθείτε πάλι απλά να βρείτε μια σωστή απάντηση για το τι πρέπει να κάνετε για να είστε σωστοί ενώ η απάντηση δεν υπάρχει. Είστε λίγο πιο κοντά στην αλήθεια όμως εάν είστε προετοιμασμένοι να εγκαταλείψετε όσα πιστεύεται ότι είναι σωστά ώστε να καταλάβετε κάτι ακόμα μεγαλύτερο ή σημαντικότερο ή ταιριαστό στη ζωή σας. Δεν πρέπει να σώσουμε ούτε την οικονομία ούτε την τέχνη ούτε τα δικαιώματα. Δεν έχουμε καν αποφασίσει αν το τίμημα του να σωθεί η τέχνη ή όποια άλλη ιδεολογία είναι το να μην κάνουμε εμείς μια αξιοπρεπή ζωή είναι αποδεκτό ώστε να την στηρίξουμε εάν αδικηθούμε προσωπικά για να το κάνουμε. Πρέπει να σώσουμε ό,τι μας βολεύει καλύτερα την προκειμένη στιγμή ώστε να εξυπηρετήσει συμφέροντα που δεν γνωρίζουμε καν αν μας συμφέρουν. Κανείς δεν μας εγγυάται ότι το να σώσουμε την τέχνη δεν θα μπορούσε να γίνει η καταστροφή μας αν δεν σώσουμε το περιβάλλον ή δεν θα πατήσει πάνω στα δικαιώματα ανθρώπων που πεθαίνουν στην πείνα για να έχουμε περισσότερες μπογιές και ταινίες και σταματήσει να μπορεί να υπάρχει άνθρωπος για να την κρατήσει ζωντανή αλλά ούτε και το να σώσουμε το περιβάλλον ή την οικονομία δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα πάλι κάτι χειρότερο που θα μας αφανίσει και εμάς και το περιβάλλον αν ξεκινήσουμε πχ πυρηνικό πόλεμο.